SMA Testleri ve Tanısı

Bir klinisyen, gelişimde belirgin bir gerilik tespit ettiğinde SMA’dan şüphelenebilir. Tanı, fizik muayene ve aile öyküsü ile başlamakla birlikte kesin tanı kanda SMN gen analizi ile %95-98 oranında konulmaktadır (SMN geni DNA analizinde kırılma ya da kopmayı gösterir). Diğer testler arasında elektromyografi (EMG), kas biyopsisi, altı dakika yürüme testi yer alabilmektedir. Kas biyopsisi, moleküler genetik testin öncesinde tanı amaçlı kullanılmış olsa da bu yöntem artık sadece şüpheli ya da genetik test sonucu negatif gelmiş olan, ancak SMA şüphesi devam eden hastalarda kullanılmaktadır. Kas hücrelerinde oluşan sinir hücrelerinin yıkımına bağlı değişiklikler EMG ile de gösterilebilmektedir.

Elektromiyografi (EMG)

EMG, kasların ve onları kontrol eden sinir hücrelerinin (motor nöronların) durumunu değerlendirmek amacıyla kullanılan bir testtir. Bu testte SMA gibi bir nöromüsküler hastalığın teşhisine yardımcı olmak amacıyla kas aktivitesinin elektriksel kaydı yapılmaktadır. Motor nöronların uyarılması, kasta elektriksel aktivite üretmekte ve bu da “kasılma” ile sonuçlanmaktadır. EMG aleti, bu elektriksel aktiviteyi, kasa yerleştirilen ve bir kayıt cihazına bağlanan bir elektrot aracılığıyla kaydetmekte ve kasların stimülasyona yanıt verip vermediğini belirleyebilmektedir. Çoğu zaman, kas güçsüzlüğüne neden olan hastalıkların teşhisine yardımcı olmak için EMG yapılmaktadır. EMG sonuçları, semptomların bir kas hastalığından mı yoksa nörolojik bir bozukluktan mı kaynaklandığını belirlemeye yardımcı olmakta, klinik bulgularla birlikte değerlendirildiğinde güvenilir bir tanı konmasına yardımcı olabilmektedir. EMG’de kullanılan elektrotlar hastaya az da olsa ağrı verebilmektedir. İğneler, enjeksiyon yapılmasına benzer bir ağrıya neden olabilirken, iğneden gönderilen elektrik akımı ayrıca rahatsızlığa neden olabilmektedir. Hastalar veya hastaların ebeveynleri, işlem sırasında herhangi bir ağrı veya rahatsızlığı azaltmak için teknisyenlerden kısa bir mola vermelerini isteyebilmektedir.

Kas Biyopsisi

EMG, sinir iletim hızları ve genetik testler tanının konmasında yeterli olamıyorsa SMA'yı teşhis etmek için bir kas veya sinir biyopsisi kullanılabilmektedir. Biyopsi, kasların dejenere olup olmadığını veya sağlıklı kaslarda görülen normal dama tahtası modeli yerine tip 1 ve tip 2 kas liflerinin grup atrofisi gibi SMA'ya özgü özelliklere sahip olup olmadığını kontrol etmek için kullanılmaktadır.

Altı Dakika Yürüme Testi (6MWT)

6MWT, SMA dahil nöromüsküler bozuklukları olan hastalarda motor fonksiyonun değerlendirmesinde kullanılabilen, kolay, güvenilir ve standart bir testtir. 6MWT, koridor gibi küçük bir alanda gerçekleştirilebilir. Yürüyüş parkuru genellikle 30 metre uzunluğundadır. Hastalardan altı dakikalık bir sürede en hızlı adımlarla yürümeleri istenir. 6MWT, yetişkinlerin yanı sıra çocuklarda da kullanacak kadar basittir. Bununla birlikte, kararsız angina teşhisi konanlar, testten önceki 1 ay içinde kalp krizi öyküsü olanlar veya istirahatte nabzı 120'nin, sistolik kan basıncı 180 mm Hg ve diyastolik kan basıncı 100 mm Hg'ın üzerinde kişilere bu testi yaptırmaları tavsiye edilmez.

SMA için genetik testler

Genetik test, SMA'yı teşhis etmenin en güvenilir yollarından biri olup hastalardan alınan kan örneği incelenerek yapılır. SMA vakalarının yaklaşık yüzde 95'i SMN1 geninin anne ve babadan gelen her iki kopyasındaki mutasyondan kaynaklanmaktadır. SMN1'deki mutasyonlar, ilk olarak SMA'dan şüphelenildiğinde test edilir. Test genellikle invaziv değildir ve yalnızca küçük bir kan örneği içerir. Tüm SMA vakalarının yüzde 95'ini tespit edebilmekle sonuçların çıkması bazen bir ayı bulabilmektedir.

Bununla birlikte, SMN1 geninin sadece birkaç nükleotidini etkileyen nokta mutasyonları da nadir SMA tiplerine neden olabilmektedir. Bu mutasyonlar, standart SMA genetik testlerinin bir parçası değildir, ancak bir tanıdan kuvvetle şüpheleniliyorsa ve ilk testler negatifse istenebilmektedir. Genetik testler, bir kişinin ilgili gen olan SMN2’nin kopya sayısını da içerir. Bu gen, çok düşük miktarda işlevsel bir SMN proteini üretmekte ve bir birey ne kadar çok kopyaya sahip olursa, hastalık semptomlarının şiddeti o kadar az olabilmektedir.

Taşıyıcı testi

SMA, otozomal resesif bir geçirş gösteren bir hastalıktır. Bu, bir çocukta SMA’nın gelişmesi için hem anneden,hem de babadan olmak üzere mutasyona uğramış genin iki kopyasını birden alması gerektiği anlamına gelir. Sadece 1 bir mutasyona uğramış kopya alan bireyler hastalık belirtileri görülmez, ancak taşıyıcı olurlar. Her iki ebeveyn de taşıyıcıysa, çocuklarının SMA ile doğma riski yüzde 25'tir. Belki de ailelerinde SMA'lı bir üyeye sahip oldukları için taşıyıcı olabileceklerinden şüphelenen kişiler SMN1 genlerindeki bir mutasyon için test yaptırmayı tercih edebilmektedir.

Doğum öncesi tarama

SMA için doğum öncesi tarama standart değildir, ancak hastalık modifiye edici tedaviler uygulamaya girdikçe bu durum değişmektedir. Bir çift taşıyıcı olup olmadıklarını doğum öncesi tarama ile öğrenebilmektedir. Doğum öncesi taramayı düşünen kişilerin, olası sonuçları ve sonuçlarını tam olarak anladıklarından emin olmak için önce bir genetik danışmanla konuşmaları önerilmektedir. Test için bir numune elde etmek için iki prosedürden biri kullanılabilir: koryonik villus örneklemesi (CVS) veya amniyosentez. CVS, plasentadan fetüs DNA'sını içeren hücrelerden örnek alınmasını içermektedir ve bu, karın içinden bir iğne sokularak veya rahim ağzından bir kateter sokularak yapılmaktadır. Amniyosentez ise, hamileliğin 15. haftasından sonra uygulanabilir. Test, plasentayı dolduran ve fetüsü çevreleyen amniyotik sıvıddan bir iğne aracılığıyla örnek alınmasına dayanır. Her iki prosedür de rahatsız edici olabilir ancak düşük risklidir. Vakaların yüzde 1'inden azında, düşükle sonuçlanabilmektedir.

Preimplantasyon Genetik Tanı

Gebelik öncesi genetik tanı (PGT) adı da verilen bu işlem; yumurta ve sperm hücrelerinin laboratuvar ortamında döllenmesi sonucunda gelişen embriyolardan 3. günde 1 adet, 5. günde ise 4-6 adet hücre alınması ile gerçekleştirilmektedir. Alınan embriyolar laboratuvar ortamında incelenir ve sağlıklı olanlar uterusa implante edilir. Özetle PGT uygulamasının amacı; öncelikle, kromozomal bozuklukların ve DNA hastalıklarının gebelik öncesi dönemde yani henüz embriyo aşamasında tanımlanması ve sağlıklı olan hangisi ise onun uterusa (rahim) yerleştirilmesidir. Bu uygulama, kalıtsal hastalık taşıyan ve sağlıklı çocuk sahibi olmak isteyen çiftler ile infertilite nedeniyle tüp bebek veya mikroenjeksiyon gibi yardımcı üreme tekniklerinin uygulanacağı ve embriyolarında kromozomal anomalilerin görülme riski yüksek olan çiftlere önerilmektedir.

Yenidoğan taraması

Yenidoğan taraması, semptomlar başlamadan önce hastalığın varlığını belirlemeye yardımcı olarak erken tedaviyi mümkün kılmaktadır. Yapılan çalışmalar erken tanınarak tedavisine başlanan SMA olgularının sonuçlarının çok iyi olduğunu göstermektedir. SMA artık Amerika Birleşik Devletleri'nde yeni doğanlar için önerilen yenidoğan tarama programının (RUSP) bir parçası olmakla beraber uygulamada eyalete gire değişiklikler mevcut olabilmektedir. ABD’de Eylül 2018 itibariyle, altı eyalette SMA için test yapılmakta iken (Indiana, Illinois, Minnesota, Missouri, New York ve Utah) dört eyalette pilot çalışmalar devam etmektedir (Kuzey Carolina, Georgia, Massachusetts ve Wisconsin).