Evde Bakım 1: Evde Bakımın Değerlendirilmesi

Bu hizmet ayrıca; evde kalmayı tercih eden ve tedavisi, bakımı devam eden; ancak yakın aile çevresi ve arkadaşları tarafından bakımı gerçekleştirilemeyenler için gereklidir.

Evde Sağlık Bakımı Hizmetleri, ameliyat sonrası bakım gereksinimi olanlardan uzun süreli bakıma ihtiyacı olan hasta ve yaşlılara, yeni doğum yapan annelerden tedavisi evde de sürdürülebilecek hastalara, kısa süreli hemşirelik hizmetlerine gereksinim duyanlardan, aşılama ve laboratuvar tetkikleri gibi hizmetleri evinde veya işyerinde almak isteyenlere kadar çok geniş bir yelpazede ihtiyaç sahiplerine hitap etmektedir. Evde Sağlık Bakımı Hizmetleri alanlar arasında en büyük çoğunluğunu, ameliyat sonrası bakım ihtiyacı olanlar, ortopedi ve travmatoloji hastaları, kalp, damar ve hipertansiyon hastaları, hemipleji (felçli) hastaları, onkoloji (kanser) hastaları, akciğer ve solunum hastaları, diabet hastaları, nöroloji hastaları, oksijen tedavisine ihtiyacı olan diğer hastalar, yeni doğum yapan anne ve bebekleri, bakım ihtiyacı olan yaşlılar ve özürlüler, yara bakımı, enjeksiyon, infüzyon ve diğer kısa süreli hemşirelik hizmetlerine ihtiyaç duyanlar, laboratuar tetkik ve test  hizmetlerine ihtiyacı olanlar ve evinde her türlü medikal ekipman ihtiyacı olanlar oluşturmaktadır.

SMA hastalığı; bakım ve profesyonel yönetim gerektiren karmaşık bir hastalık olduğundan hastaların palyatif bakıma, solunum ve beslenme desteğine, rehabilitasyon ve ortopedik tedavi yaklaşımlarına ihtiyacı bulunmaktadır ve hastalar çok disiplinli bir yaklaşımla ele alınmalıdır.

SMA I ve II’de, morbidite ve ölümün ana sebebi akciğer hastalıklarıdır ve SMA III hastalarında da düşük oranda ortaya çıkabilmektedir. Yutma fonksiyonunun bozulması ve reflü hastalığının, akciğer hastalığına önemli katkıları bulunmaktadır. Her tipteki SMA hastası için nefes alma yollarındaki temizlik hem akut hem de kronik durumlarda çok önemlidir.

Trakeostomisi Olan Hastaların Bakımında Temel Amaçlar

• Hava yolunu açık tutarak yeterli hava alışverişini sağlamak,
• Patojen mikroorganizmaların alt solunum yollarına bulaşmasını ve enfeksiyonu önlemek,
• Trakeostomi çevresinde meydana gelebilecek enfeksiyonu, tahrişi veya kabuklaşmayı önlemek ve bu bölgede yeterli nemliliği sağlamak,
• Hastanın fiziksel rahatını sağlamak,
• Hastanın ve ailesinin mevcut duruma uyumunu kolaylaştırmak ve psikolojik sorunlarla baş edebilmesine yardım etmektir.

Bu amaçlara ulaşmada iyi bilinmesi ve uygulanması gereken temel işlemlerden biri aspirasyondur.

Aspirasyon

Solunum yollarında biriken sekresyonları dışarı atmak için etkili biçimde öksüremeyen hastalarda, sekresyonun hava yolunun tıkamasını önlemek amacıyla, biriken sekresyonun aspiratör (sakşın cihazı) ile vücuttan uzaklaştırılmasına aspirasyon işlemi adı verilmektedir. Aspirasyon, trakeostomili hastalarda hava yolu açıklığını sağlamak ve devam ettirmeye ek olarak sekresyonların uzaklaştırılması açısından da yaşamsaldır. Stomanın açıldığı ilk günlerde trakeal irritasyona bağlı vücudun savunma tepkisi olarak trakeobronşial sekresyon miktarında artış görülmektedir. Salgılanan fazla sekresyon, trakeostomili hastaların stoma açıklığından dışarı atılmaktadır. Sekresyonların trakeada birikerek hava yolu tıkanıklığına neden olmasını engellemek için, özellikle ilk haftalar düzenli olarak trakeal aspirasyon yapılması gerekmektedir.

Trakeostomili Bir Hastada Aspirasyon İhtiyacını Gösteren Bulgular;

• Solunum salgılarında artma
• Dispne (solunum zorluğu)
• Hırıltılı solunum, öksürük
• Ağız içinde salgıların birikmesi
• Stomadan koyu kıvamlı sekresyon akması
• Taşikardi (kalp hızının normal değerlerin üstüne çıkması), kan basıncında artma
•  Satürasyon değerinde düşme (<%90), siyanoz (morarma), solukluk,
• Takipne, hiperventilasyon (hızlı veya derin soluk alıp verme)
• Burun kanatlarının solunuma katılması
• Terleme ve huzursuzluk gibi hipoksi (oksijen açlığı) belirtilerinin olmasıdır.

Trakeostominin evde bakımı için gerekli olan materyaller şunlardır:

• Aspiratör
• Şarjlı transfer aspiratörü
• Aspirasyon kateteri ve eldiven
• Takılı olan trakeostomi tüpü ile aynı büyüklükte ve bir küçük boyutta trakeostomi tüpü
• Serum fizyolojik ve şırınga
• Balon ve yüz maskesi
• Makas

Trakeostomide Genel Bakım İlkeleri

• Trakeostomi lastiğinin boyundan geçtiği yerlere çinkolu koruyucu krem sürülebilir.
• Trakeotomi bandı kirlendiğinde değiştirilmelidir.
• Yüzme dışındaki egzersizler yapılabilir.
• Duş ve banyo yapılmasında sakınca yoktur.
• Trakeostomi tüpüne su kaçarsa aspire edilmelidir.
• Ağır tozlu ve polen içeren ortamlardan kaçınılmalıdır.
• Sekresyonların rahatça atılması için düzenli göğüs fizyoterapisi yapılmalıdır

Aspirasyon Yaparken Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar

1. Hastadan sekresyon sesi geldiğinde, koyu sekresyon görüldüğünde ya da solunum sıkıntısı oluştuğunda aspirasyon yapılmalıdır.
2. Hastanın saturasyonu (SpO2) düşerse, hırıltısı artarsa, sekresyonu artarsa, vücudunda renk değişikliği (morarma, halkalanma) olursa, tekrar aspire edilmelidir.
3. Problemsiz seyreden günlerde en az iki defa (sabah ve akşam) aspirasyon yapılmalıdır.
4. Ellerinizi yıkayınız. Önce eldivenleri giyiniz. Aspirasyon kateterini temiz şekilde açarak hazır bulundurunuz.
5. Her eldiveni ve nelatonu sadece 1 kere kullanınız.
6. Aspireyi aşağıdan yukarıya doğru yapınız (trekeostomi, ağız, burun sıralaması ile).
7. Nelatonu taktıktan sonra ucunu hiçbir yere değdirmeyiniz.
8. İki aspirede bir serum fizyolojik (SF) sıkınız.
9. SF sıktıktan sonra ventilatörü bağlayın ve 5 saniye kadar bekleyiniz.
10. Nelatonu içeri girerken klempleyiniz. Aksi takdirde yapışır ve tahriş eder.
11. İlerledikten sonra klempi açınız. Yukarı çıkarken nelatonu döndürünüz.
12. Saturasyonu ve nabzı aspire işlemi boyunca kontrol altında tutunuz. Saturasyonun 80’nin altına düşmemesine dikkat ediniz.
13. Eğer saturasyonda düşüş gerçekleşirse ve yine de aspire işlemine devam etmeniz gerekiyorsa; ventilatörü bağlayınız.
14. Saturasyon 95 olduğunda işleme devam ediniz.
15. Trekeostomi aspiresi 20 saniyeden uzun olmamalıdır.
16. Nelatonu temizleyiniz, ağzından aspire ediniz. Boğaza kadar ilerlemeyiniz. Bu durum mide bulantısı ve kusmaya sebep olabilir.
17. Aspirasyon kateteri trakeostomi tüpü uzunluğunu 0.5 mm geçecek kadar ilerletilerek ve başparmak ile işaret parmağı arasında yuvarlak hareketlerle sağa-sola çevrilerek aspirasyon yapılır.
18. Aspirasyon en fazla 10, tercihen 5-6 sn sürmelidir. Sekresyonlar devam ediyorsa 1 dakika sonra tekrar aspire edilmelidir.
19. Sekresyonların koyulaşması durumunda serum fizyolojik (SF) ile aspirasyon yapılabilir (5 yaş altı için 0.5 cc, 5-15 yaş arası için 1 cc SF kullanılabilir).
20. Aspirasyon basıncı 100-120 cmH2O arasında tutulmalıdır.
21. Burunda kuruluk varsa SF sıkıp aspire ediniz.
22. Kaynatılmış soğutulmuş içme suyu ile hortumu temizleyip nelatonu çöpe atınız.
23. Aspire kovasını sık sık boşaltınız. (Eğer mümkünse enfeksiyon kaynağı olmaması için her aspire sonrası temizlenmesi önerilir).

Trakeostomi Bakımı Yaparken Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar

• Günde 2 kere trakeostomi bakımı yapınız.
• Ellerinizi yıkayıp eldiven giyiniz.
• Spancı alıp yeşil ya da kötü renkli akıntı olup olmadığını kontrol ediniz.
• Herhangi bir sorun yoksa steril pamuğa batikon dökünüz.
• Batikonu dökerken spancı batikonun ağzına değdirmeyiniz.
• Batikonlu spancı hiçbir yere değdirmeyiniz. Değdirdiyseniz yenisini hazırlayınız.
• Bir kişi kanülü tutarken, batikonlu spancı kanül çevresinde; saat yönünde 1 tam tur döndürünüz.
• Temizledikten sonra kirli spancı hastanın başka bir yerine değdirmeyiniz.
• Temiz spanç ile kanül çevresini kurulayınız.
• Nemli kalması enfeksiyona sebep olabilir.
• Kalan iplik varsa penset ile temizleyiniz.
• Yeni spancı yerleştiriniz.
• Boyun bağını değiştirmek için gazlı bez kesiniz. (Hazır boyun bağı da kullanabilirsiniz.)
• Boynunda kızaran yer varsa; hekiminizin bu amaçla verdiği kremi sürünüz.
• Sağdan ve soldan birer parmak boşluk kalacak şekilde bağını yerleştiriniz.
• Kullandığınız makas ve penseti temizleyiniz.

Ambulama

• Ambuyu kolay ulaşılabilir bir yerde tutunuz. 
• Hastane çantasında 1 tane ambu bulundurunuz. 
• Arada ambunun patlak olup olmadığını kontrol ediniz. 
• Acil durumlarda ambulama yapmadan 112’yi arayınız. 
• Tıkaç atarsa, aspireden sonra saturasyonu 90’lara çıkmazsa ambulayınız. 
• Kanülü çıkarsa ve takamazsanız, trakeostomi deliğini spanç ile kapatın, ağızdan ambulayınız.

 Ağızdan Ambulama

• Ambu maskesini enjektör ile şişiriniz. 
• Çocuğu sırt üstü yatırın, çenesi tavana bakacak şekilde pozisyon veriniz. 
• Oksijeni ambuya bağlayınız. 
• Balonun şiştiğinden emin olunuz. 
• Ambu basıncını en yüksek olacak şekilde ayarlayınız. 
• Maskeyi ağız ve burnunu içeri alacak şekilde yerleştiriniz. 
• Ağız ve burundan boşluk kalmayacak şekilde bastırınız. 
• Sık 1-2-3 şeklinde ambulayın.

 Trakeostomiden Ambulama

• Ambuyu oksijene bağlayınız. 
• Balonun şiştiğinden emin olunuz. 
• Ambu basıncını orta değere getiriniz. 
• Ambuyu kanüle takınız. 
• Sık 1-2-3 şeklinde ambulayınız. 
• Ambulama bittikten sonra; oksijeni ventilatöre bağlayınız.

Gastrostomi Bakımı

• Günde 2 kere bakımını yapınız. 
• Ellerini yıkayın, eldiven giyiniz. 
• Spancı alın, yeşil ya da kötü renkli akıntı olup olmadığını kontrol ediniz. 
• Herhangi bir sorun yoksa steril spanca batikon dökünüz. 
• Batikonu dökerken spancı batikonun ağzına değdirmeyiniz. 
• Batikonlu spancı hiçbir yere değdirmeyiniz. Değdirdiyseniz yenisini hazırlayınız. 
• Batikonlu spancı peg çevresinde; saat yönünde 1 tam tur döndürünüz. Temizledikten sonra kirli spancı hastanın başka bir yerine değdirmeyiniz. 
• Temiz spanç ile peg çevresini kurulayınız. Nemli kalması enfeksiyona sebep olabilir. 
• Kalan iplik varsa penset ile temizleyiniz. 
• Yeni spancı yerleştiriniz. 
• Kullandığınız makas ve penseti temizleyiniz.

Genel Bakım

• Hastanın kaldığı odayı günlük olarak temizleyip havalandırınız.
• Temizlik esnasında hastayı odadan dışarı çıkarınız.
• Hastayı çıkarma şansınız yoksa, elektrik süpürgesi çalışırken hastayı ventilatöre bağlayınız.
• Şartlarınız dahilinde hastanın güneş ışığı alan, aydınlık bir odada kalmasına gayret ediniz.
• Acil durumlarda ihtiyaç duyacağınız malzemeleri (yedek trakeostomi kanülü, oksijen tüpü, ambu vb.) kolay erişilebilir yerlerde bulundurunuz.Bu malzemelerin yeri ile ilgili gerekli bilgiyi diğer aile bireyleriyle paylaşınız.
• Yüksek gerilim riskine karşı, tıbbi cihazların zarar görmemesi için akım korumalı priz tercih ediniz.
• Gastrostomi pegi ara hortumunu günde 2 kez sıcak su ile yıkayınız.
• Ventilatör nemlendiricisi (humindifer) için distile su kullanınız ve gün içinde su seviyesini kontrol ediniz.
• Ventilatör ve konsantratör filtrelerini temizleyiniz. Filtrelerin kullanım sürelerine uygun olarak değişimini yapınız.
• Devre hortumu, aspirasyon kavanozu, katater mounth gibi sarf malzemelerini önerilen sürelerde değiştiriniz.
• Enteral beslenme setlerini günlük değiştiriniz. Yeni set taktığınızda ya da mama/su eklediğinizde set içindeki havayı mutlaka alınız.
• Hastaya verilecek enteral beslenme solüsyonunun (mama) ve suyun oda sıcaklığında olmasına dikkat ediniz.
• Enteral beslenme solüsyonunu kesinlikle kaynatmayınız.
• Hastayı enjektör ile besliyorsanız, mamayı beslenme enjektörü içine hava kalmayacak şekilde çekiniz. Mamayı, acele etmeden belirli bir hızda ve yavaş yavaş veriniz.
• Açılan solüsyon oda sıcaklığında en fazla 4, buzdolabında ise 24 saat bekleyebilir. Bu süreler geçtiğinde solüsyonu kullanmayınız.
• Hastanın kıyafetlerini değiştirirken nazik davranınız.
• Aspire cihazı kavanozunu günde en az 2 kez yıkayınız.
• İhtiyaç duyuyorsanız bakım çetelesi tutunuz